Een verwrongen boom, een man die koppig een put blijft graven in droge grond. Dat was het beeld van The Wild Pear Tree in 2018, de laatste keer dat ik de Turkse cineast Nuri Bilge Ceylan sprak. Nu is hij terug in Cannes, ogenschijnlijk somberder dan ooit, opnieuw met zo’n geïsoleerde, zichzelf overschattende man die vastbesloten lijkt zijn eigen leven én dat van anderen miserabel te maken.
Ditmaal is het droog gras waar kunstdocent Samet zichzelf mee vergelijkt. In About Dry Grasses werkt hij zijn driejarige dienstplicht af in een dorp in Oost-Anatolië en droomt van overplaatsing naar Istanbul. Samet is een vervreemde, onthechte cynicus, hij woont samen met zijn zonnige collega Kenan. Een leerling beticht hem van ongewenste intimiteiten, wat zijn situatie compliceert. Maar Samet komt pas in beweging als zijn vriend de liefde dreigt te vinden bij docent Engels Nuray, die een been verloor bij een bomaanslag in Ankara.
Een echte Ceylan al met al, met een intellectueel die verzandt in de trage monotomie van het dorpsleven. In 3 uur en 17 minuten wordt zijn zelfbedrog ontleed middels lange, kalme en onthullende gesprekken met veel thee – en ditmaal ook Johnnie Walker.
Wat Nuri Bilge Ceylan (64) gisteravond na de première dronk, wil hij niet zeggen: hij knippert op het dakterras van Unifrance in Cannes vermoeid met zijn ogen in de felle zon. Eerst maar met de geheide opening: waar kwam deze film vandaan?
Ceylan: „Het verhaal is losjes gebaseerd op de dagboeken van een van mijn scenarioschrijvers, die drie jaar als docent in Oost-Anatolië werkte.”
U werkte met drie schrijvers. Hoe pakt u dat aan?
„Ik legde ze het skelet van het script voor, daarna schreven we samen een ruwe versie. We gingen uit elkaar en via e-mail gaf ik ze opdracht om bepaalde dialogen uit te werken. Uit die drie versies haalde ik wat me beviel.”
Nieuw voor u is een scène waar Samet de film uitloopt, de filmstudio in, en weer terugkeert. Waarom?
„Mijn schrijvers zeiden: doe toch niet! Ik besprak het daarom verder met niemand, alleen met mijn assistent. Het idee is de emotionele druk even uit de scène te halen. Het is gewoon ook een spelletje met cinema, een anarchistisch moment om u uit uw sleur te wekken.”
Lees ook
de recensie van ‘About Dry Grasses’
U lijkt meer nadruk te leggen op dialogen, zeker in een lang dinergesprek van Samet en Nuray.
„Dat gesprek komt uit het dagboek en raakt aan het eeuwige strijdpunt in Turkije: individualisme of collectivisme. Als artiest krijg je al snel kritiek als je niet politiek genoeg bent en kunst voor de kunst bedrijft.”
U lijkt niet echt op de hand van Samet, de individualist.
„Terwijl ik juist heel individualistisch ben. Maar het is ook geen zelfkritiek, bij zo’n gesprek wil ik beide standpunten zo sterk mogelijk onderbouwen om de zaak in al zijn facetten op tafel te leggen.”
Bent u als regisseur ook niet een beetje een leraar?
„Nooit, nooit, nooit! Ik voel niet de minste behoefte om te dicteren of te onderwijzen of over te halen. Ik verwacht niet dat ik de wereld verander, mijn films zijn eerder een kreet om de eenzaamheid en de wanhoop die ik voel te uiten.
„Een film zie ik als een brief in een fles die je in de zee gooit in de hoop dat iemand hem vindt. Ik voel me sinds mijn jeugd een vreemdeling, geïsoleerd en anti-sociaal, eenzaam en ziek.”
Maar nu bent u een gelauwerd filmauteur. Hoe heeft dat u veranderd?
„Nauwelijks, vrees ik. Ik geef geen reet om beroemdheid en voel me leeg als ik zo’n filmprijs in ontvangst neem. Kunst geeft betekenis aan mijn leven, maar eigenlijk was ik liever een schrijver of schilder geweest die alleen werkt. Helaas miste ik het talent daarvoor. Het lezen van boeken, van Dostojevski of Tsjechov, beïnvloedt mijn ziel veel meer dan welke film dan ook, maar mijn talent is nu eenmaal het navigeren tussen mensen. Ik ben er niet dol op, maar het went.”
Uw hoofdpersoon is arrogant, onzeker en vol zelfbedrog: een belachelijke man. Moeten wij u niet als een humorist zien?
„Misschien wel. In mijn ogen zijn wij kleine kinderen die zichzelf noch anderen doorgronden. Zo’n man die zich boven de samenleving verheven voelt, een god is in eigen gedachten: die is het allergrappigste.”
Uw film bevat een montage van foto’s met vrienden. Wat wilt u over vriendschap zeggen?
„Niet veel goeds. We koesterden allemaal wel eens een vriendschap, maar komt het erop aan dan kiezen we voor onszelf. Neem Samet, die niks voelt voor die docente Engels, haar koppelt aan zijn vriend, tot het menens wordt. Hij is als dat personage in Lermontovs Een Held van Onze Tijd, die vecht voor een vrouw om wie hij niets geeft om zich niet te laten kennen. Zo zit de mens in elkaar, vrees ik.”
Leeslijst
